Volgens het christendom is het heelal door God geschapen met onveranderlijk geldende wetmatigheden. Vanwege Zijn almacht is voor deze God alles mogelijk. Als Sara met ongeloof vraagt zal ik dan werkelijk nog baren op mijn oude dag? luidt de wedervraag: is er dan iets te moeilijk voor Jahweh? Niet beperkt door logische consistentie strekt de macht van deze God zich uit over de wetenschappen. Zo meent het christendom het heelal tot in detail te begrijpen. Die opvatting paste in de twaalfde eeuw en daarna. De wetenschappen stonden in de kinderschoenen, het analfabetisme was omvangrijk en velen hadden een beperkt kritisch vermogen. Volgens het katholicisme heeft de ethiek betrekking op ge- en verboden, die door deze God de mensen ter naleving worden opgelegd. Hierbij fungeert de biecht als een sacramenteel instrument: Omdat de sacramenten dezelfde zijn voor de gehele Kerk krijgen zij wereldwijd op een gelijke wijze gestalte. Zo pretendeert het katholicisme in staat te zijn het heelal in detail ethisch te beoordelen. Dat is de strekking van de bul Unam sanctam (1302): Wij verklaren, zeggen en definiëren nu echter, dat het voor elk menselijk wezen onvoorwaardelijk ten behoeve van zijn heil nodig is aan de bisschop van Rome (i.c. de paus) onderworpen te zijn. Recentelijk werden hierbij seksuele misbruiken publiekelijk bekend.
Scheiding
Er is een opmerkelijke relatie tussen de katholieke kerk en het misbruik. Met het verplichte celibaat, de biecht als sacrament en de plicht tot biechten, de voorschriften tot geheimhouding bij de kerkrechtelijke procedures en het doofpotbeleid heeft de kerk de misbruiken mede-veroorzaakt. De relatie is instructief voor de Commissie Deetman bij haar onderzoek naar het seksuele wangedrag. Zij kan niet volstaan met het opsporen van de daders en genoegdoening voor de slachtoffers. Het is tevens nodig een herhaling uit te sluiten. Het is passend er hierbij aan te herinneren dat de mensen eeuwenlang werden geteisterd door een vreselijke ziekte. Hun vlees verrotte en zij verloren ledematen. De huid werd aangetast door afzichtelijke brandaandoeningen. Daarom werd de kwaal vuurziekte genoemd. Volgens het christendom was de kwaal een goddelijke straf. Impliciet werd de oorzaak van de ziekte aldus aanvaard als een van God afkomstig dogmatisch en bijgevolg voor de mensen onveranderlijk gegeven. Deze opvatting kon in stand blijven zolang de oorzaak voor de wetenschap geen thema was. Met het wetenschappelijk onderzoek, dat begon in 1582, werd ontdekt dat een schimmel als een parasiet op roggearen een rol speelde. De levenscyclus van de schimmel is gecompliceerd en zij moest volledig worden onderkend om logisch consistent de oorzaak te vinden. Dat lukte de franse botanist Louis René Tulsane (1815-1885). Hij toonde aan dat de vuurziekte wordt veroorzaakt met het overbrengen door de schimmel van zeer giftige stoffen naar de rogge, die vervolgens worden opgenomen in voedingsmiddelen. Met deze ontdekking lag de weg open voor een effectieve bestrijding door de besmetting van de rogge zo goed mogelijk uit te sluiten. Aldus geschiedde. Daarmee behoort de vuurziekte goeddeels tot het verleden. Het uitroeien is typerend voor een scheiding van de christelijke religie, gebaseerd op dogma’s (onveranderlijk tijdloos geldende statements) en de wetenschappen, strevend naar axioma’s (voor weerlegging vatbare conclusies). Daarmee zijn de wetenschappen volgens de christelijke religie logisch inconsistent aan haar macht onderworpen.
Omwenteling
Het sexuele misbruik, dat de katholieke kerk mede-veroorzaakte, leidde tot verontwaardiging binnen de kindergeneeskunde:
Is uw verachting van jeugdigen de religieuze beloning van ons humaan grootse werk?
De verbittering duidt op een omwenteling van de verhouding tussen de religie en de wetenschappen. Het einde van de vuurziekte kwam tot stand met het logisch consistent begrijpen van de relevante oorzaak/gevolg relatie. De wetenschap was hiertoe wél en de christelijke religie niet in staat. Daarom is de opvatting, volgens welke deze religie het heelal tot in de details begrijpt, onjuist. De verkondiging, volgens welke één almachtige, logisch inconsistente God dit begrijpen mogelijk maakt, is onhoudbaar. Blijkens de massale ontkerkelijking wordt dit voor velen gaandeweg duidelijk. Zo kondigt zich een omwenteling aan met de aanvaarding van een post-christelijke God die, conform Zijn beperkte macht, als eigenschap heeft dat Hij de fundamentele regels voor logische consistentie is. Zo zijn deze God en de wetenschappen door die consistentie verbonden. De post-christelijke God is niet bij machte de mensen ge- en verboden als ethisch goed of niet goed ter naleving voor te schrijven. Hij vertrouwt de mensen toe in de vigerende maatschappij, met een praktisch verdwenen analfabetisme en een vrij groot kritisch vermogen, hun ethisch gedrag zelf te regelen. Aldus gaat het in de samenleving van vandaag bij ethiek om de regels die de mensen, met een scheiding van de religie en de wetenschap, voor hun gedrag persoonlijk en onder elkaar, logisch consistent zorgvuldig formuleren en gewetensvol in acht nemen. Zo is de ethiek de finishing touch van de logica. Met deze overgang naar een humaan te noemen post-christelijke religie is een terugkeer naar de situatie, waarin de katholieke kerk mede-veroorzaker was van de seksuele misbruiken, uitgesloten.
prof. C.J. Rijnvos