3. Expertenpanel

3.1. Aanleiding

Verhalen in de pers

Sinds de jaren 80 brengt de pers verhalen over binnenlandse adopties in Vlaanderen die niet voldoen aan de verwachtingen over de begeleiding van de geboorteouders en de geïnformeerde en vrijwillige afstand van het kind. De verhalen gaan veelal over de zestiger en zeventiger jaren en klagen vaak aan dat geboortemoeders in een kwetsbare positie gedwongen werden om afstand te doen van hun kind; dat er geen of gebrekkige begeleiding van geboorteouders was; geen vrije instemming met de adoptie; dat essentiële informatie voor adoptiekinderen verborgen of geheimgehouden werd, … .

Hoewel deze verhalen niet nieuw zijn, lijken ze nu meer respons te krijgen. Dit heeft waarschijnlijk te maken met het groot belang dat vandaag gehecht wordt aan openheid, ook bij adoptie, met de ontwikkelingen rond historisch misbruik in jeugd- en onderwijsinstellingen en zelfs met de internationale context waarbij zich in verschillende landen3 gelijkaardige ontwikkelingen voordoen.

Recent, in augustus 2014, bundelde de vereniging “Mater Matuta“ een aantal getuigenissen die ook in de media een ruime weerklank vonden.

Naar aanleiding van de berichtgeving in de media en vragen van Mater Matuta besloot minister Vandeurzen, Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin om een expertenpanel samen te stellen met de opdracht om hem te adviseren over het te voeren beleid.

Hoorzittingen van de commissie Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (WVG)

Geïnspireerd door de persberichten organiseerde de commissie WVG van het Vlaams parlement drie hoorzittingen over de gedwongen adopties. Daarop werden getuigenissen gehoord van geboortemoeders, geadopteerden, vroegere medewerkers van Tehuizen voor Moeders, de kinderrechtencommissaris, de Werkgroep Mensenrechten in de Kerk, vertegenwoordigers van de RKK (Belgische Bisschoppenconferentie) en de Vlaamse adoptieambtenaar.4

Volgend op de hoorzittingen van de commissie WVG nam het Vlaams Parlement unaniem een resolutie aan.5 In deze resolutie vraagt het parlement aan de minister om een aantal maatregelen te nemen en formuleert het enkele bijkomende opdrachten voor het expertenpanel.

3 Australië: http://www.aph.gov.au/Parliamentary_Business/Committees/Senate/Community_Affairs/Completed_inquiries/2 010-13/commcontribformerforcedadoption/report/index
Zwitserland : http://www.fszm.ch/fr/index.html
Ierland: http://www.merrionstreet.ie/en/wp-content/uploads/2014/07/report-of-inter-departmental-group-on- mother-and-baby-homes.pdf
4 De verslagen van deze hoorzittingen zijn terug te vinden op: http://www.vlaamsparlement.be/Proteus5/showParlInitiatief.action?id=958702
5 http://docs.vlaamsparlement.be/docs/stukken/2014-2015/g220-1.pdf

6

3.2. Opdracht

Het expertenpanel werd opgericht door minister Vandeurzen. Hij verwacht van het panel een advies over:
° de wegen om tot erkenning, heling en herstel te komen, zowel voor individuele slachtoffers als collectief;
° beleidsaanbevelingen voor de toekomst.

In de resolutie van het Vlaams Parlement wordt daar bovenop gevraagd om:
° een gerichte analyse, onder andere op basis van de aanmeldingen bij 1712 en de ingediende dossiers bij het Vlaams Centrum voor Adoptie (VCA) en in participatie met de slachtoffers van de problematiek van gedwongen adopties van baby’s en van de mechanismen die het onrecht mogelijk hebben gemaakt;
° het aanreiken van een aanpak, zowel individueel als globaal, die maximaal bijdraagt tot de erkenning en verwerking van het leed dat slachtoffers en overlevers van gedwongen adopties ervaren hebben;
° de opmaak van een advies rond de mogelijkheid van een DNA-databank met DNA-materiaal dat met geïnformeerde instemming wordt aangeleverd door mensen die aangeven dat zij hun baby bij geboorte of in de maanden erna onder dwang hebben moeten afstaan en mensen die op zoek zijn naar hun geboorteouders;
° het onderzoeken hoe specifiek de problematiek van gedwongen adoptie bij metis kinderen moet aangepakt worden en de beschikbare informatie op een correcte manier kan ontsloten worden;
° het opleveren van een rapport waarin bovenstaande elementen geïntegreerd zijn tegen 15 april 2015.

De opdracht van het expertenpanel was dus beperkt tot het analyseren van de meldingen en het geven van de nodige aanbevelingen en adviezen aan het beleid. Er zal dan ook geen uitspraak komen over de schuldvraag of de verantwoordelijkheid. Dit rapport zal, op basis van een analyse van de getuigenissen, wel proberen om inzicht te brengen in wat is gebeurd omdat dit essentieel is om de juiste aanbevelingen te doen, voor geboorteouders, geadopteerden en adoptieouders, maar ook voor het beleid. Het panel had niet de opdracht de betrokkenen te horen noch om een onafhankelijk of omvattend onderzoek naar de praktijk van adopties in het verleden te voeren.

Vanaf vandaag zullen we in verschillende delen het Belgische Eindrapport Expertenpanel, wegen tot erkenning en herstel bij gedwongen adopties, publiceren.

MCU heeft zich jaren bezig gehouden met dit verwaarloosde onderzoek naar kinderen die onder de druk van kerk en omgeving, hun baby’s moesten afstaan.

Inleiding

Het expertenpanel werd opgericht naar aanleiding van de problematiek van gedwongen adopties in het verleden, zoals die aangekaart werd door verschillende geboortemoeders. De term “gedwongen adopties” is veel minder duidelijk dan op het eerste zicht lijkt. Uit de verhalen blijkt dat de dwang verwijst naar een grote verscheidenheid van situaties, gaande van het gebruik van fysiek of psychisch geweld of misleiding, over druk uitgeoefend door ouders, door religieuze of maatschappelijke opvattingen, tot het ontbreken van werkelijke alternatieven of voldoende informatie voor de geboorteouders. Gemeenschappelijk is dat deze geboorteouders de afstand van hun kind niet als een eigen keuze ervaren, zelfs als dat in de gegeven omstandigheden het beste of het enige mogelijke was dat ze voor hun kind konden doen.

Adoptie en afstand doen van een kind is een thema dat de geboorteouders, de geadopteerden en adoptieouders zeer diep raakt. Het expertenpanel is hier zorgvuldig mee omgegaan en vraagt dit ook van iedereen die dit rapport leest.

Adopties gebeuren omdat een geboorteouder gescheiden wordt of afstand doet van zijn kind. Het gaat vaak om beslissingen die genomen worden na een ongeplande zwangerschap. Zowel ongeplande zwangerschap als afstand zijn complexe en emotioneel moeilijke gebeurtenissen. Het proces van besluitvorming kan voor de ene vrouw vrij gemakkelijk en voor de andere vrouw erg complex verlopen. Een samenspel van factoren en actoren kan er invloed op uitoefenen. Men komt voor de keuze om de zwangerschap te behouden of af te breken. En als men kiest om het kind geboren te laten worden, komt men voor de keuze om het kind af te staan voor adoptie of om het zelf op te voeden, al dan niet ondersteund door de eigen omgeving, een pleeggezin of een andere professionele opvoedingsondersteunende dienst.

Vrouwen moesten kiezen onder tijdsdruk. Tijdsdruk kan leiden tot overhaaste of ondoordachte beslissingen omdat men er doorgaans van uitgaat hoe langer men een besluit uitstelt, hoe moeilijker het wordt. Daartegenover staat dat uitstel kan leiden tot niet kunnen of willen beslissen, waardoor men eigenlijk beslist om het kind geboren te laten worden.

Het gaat om een levensbelangrijke beslissing die onherroepelijk is, wat kan aanvoelen als een persoonlijk en/of ethisch dilemma. Het gaat steeds om een afweging.

Juridisch gezien gaat het om een persoonlijke keuze van de vrouw, maar in de praktijk spelen ook anderen hierin een rol, wat kan leiden tot belangenconflicten tussen de betrokken zwangere vrouw, de relationele omgeving (in de eerste plaats de partner en/of ouders) en het ongeboren kind. Het meisje of de vrouw in kwestie kan vanuit haar relationele omgeving druk voelen, in de richting van verantwoordelijkheid ‘moeten’ opnemen waarbij zowel de optie abortus, zelf opvoeden of adoptie kan gezien worden als ‘verantwoord ouderschap’ door één of meerdere van de betrokken partijen. Hierdoor zien sommige vrouwen hun keuzevrijheid als zeer beperkt of quasi onbestaande, bijvoorbeeld door onbegrip of totale afwezigheid van enige steun uit de eigen omgeving of zelfs dreigend gevaar voor het eigen leven. Ook kunnen goedbedoelde zorgen van de omgeving om hun partner of dochter moeilijkheden te willen besparen, maken dat dit door de betrokken vrouw als ‘dwang’ beleefd wordt omdat deze omgeving hun voorkeursoptie naar voren schuift als de beste oplossing. Daaronder zit vaak de angst voor veroordeling door hun bredere sociale omgeving, of zorgen omtrent de toekomst van het betrokken kind of het betrokken meisje of vrouw (combinatie met studies, andere (klein)kinderen, gezondheid en welzijn, …).

Ook hulpverleners kunnen invloed uitoefenen die als druk ervaren wordt omdat zij hun bezorgdheid uitspreken. Deze ‘druk’ wordt meestal gelinkt aan de onbespreekbaarheid van twijfels of aan de te beperkte ruimte om zowel hun verlangens en zekerheden als hun angsten en onzekerheden aan bod te laten komen.

Dan kan de ‘persoonlijke’ keuze van de vrouw wel uitgaan naar een wens om dit kind geboren te laten worden en zelf op te voeden, maar de ‘dwang’ vanuit de omgeving te groot worden ervaren om deze keuze alleen te kunnen of willen dragen.

Tegelijkertijd is het belangrijk om vrouwen niet alleen in hun keuze te laten staan als ze nood hebben aan ondersteuning. Als het proces van besluitvorming niet mee gedragen wordt door de relationele omgeving en/of professionele hulpverlening, dan kan de verantwoordelijkheid van de keuze op individuele schouders zwaar doorwegen. Niet sturen, maar alle opties bespreekbaar stellen en samen verkennen wat deze zouden betekenen in de concrete leefsituatie van deze vrouw of koppel, en verhelderen wat voor haar of hen doorweegt in de uiteindelijke keuze, werkt ondersteunend.

Er rust ook een maatschappelijk taboe op bepaalde keuzes, evenals op verwerking van die keuzes. Zo worden de keuze voor tienerouderschap of adoptie vaak benoemd als ‘onverantwoord of slecht ouderschap’. En ook het moeilijk hebben met een keuze, kan of mag niet, ‘want je hebt er toch zelf voor gekozen’. Toch rijzen er ook nog na de keuze twijfels over of dit wel de ‘juiste’ keuze was en kan men geconfronteerd worden met ambivalente gevoelens van enerzijds opluchting en vertrouwen in de juistheid van de keuze en anderzijds gevoelens van verdriet, boosheid, schuldgevoel, … Ook spijt kan als overheersend gevoel naar boven komen. Dit kan spijt zijn over de keuze, maar ook louter spijt van te hebben moeten kiezen, ook al heeft de betrokken vrouw of koppel geen spijt van haar/hun keuze. Deze gevoelens dienen immers steeds in relatie tot de andere keuze gezien te worden.

Het panel onthoudt zich uitdrukkelijk van elk waardeoordeel over de beslissingen die geboorteouders, geadopteerden en adoptieouders maakten of nog maken. Allen hebben ze recht op het grootste respect. Bij invoering van elke maatregel gericht op één van deze betrokkenen moet telkens zorgvuldig nagegaan worden wat de gevolgen op de andere betrokkenen zullen zijn.

Het expertenpanel stelt vast dat er een grote evolutie is geweest in het denken over adoptie. Het is bijvoorbeeld pas recent dat er aandacht is voor de grondige evaluatie van de geschiktheid van kandidaat-adoptieouders1 en de begeleiding van geboorteouders. De ontwikkeling van nazorg na een adoptie voor zowel het adoptiegezin als voor de geboorteouders is zelfs vandaag nog een enorm actueel onderwerp in het kader van zoektochten en rootsvragen.

Dit maakt een terugblik naar de gebeurtenissen in het verleden niet evident. Bij de analyse van de gebeurtenissen in het verleden moet in gedachten gehouden worden dat vaak wordt teruggekeken naar het verleden vanuit de opvattingen van vandaag; zowel door de experten als door de betrokkenen.

Het expertenpanel is samengeroepen om adviezen te geven met betrekking tot gedwongen adopties. Dit rapport gaat bijgevolg niet over de veel talrijker ‘gewone’ adopties waarbij geboorteouders vroeger en nu hun kind voor adoptie afstaan omdat zij dat als de beste keuze zien voor hun kind. De aanbevelingen zullen wel vaak betrekking hebben op adoptie in zijn algemeenheid omdat deze ook bedoeld zijn om de problemen uit het verleden in de toekomst te vermijden. Daarnaast zijn er geen cijfers beschikbaar over het aantal gedwongen adopties. Hierdoor hebben alle cijfers die opgenomen worden in het rapport betrekking op gegevens die bekend zijn over de ‘gewone’ adopties hoewel ook deze informatie beperkt is.

Het expertenpanel heeft zijn opdracht dus uitgevoerd op basis van een onvermijdelijk partieel beeld van de (toenmalige) adoptierealiteit. Ondanks alle informatie kon het panel immers geen volledig beeld krijgen van de situatie in het verleden. Naast de getuigenissen van de gedwongen adopties zijn er ook veel adopties die gebeurden zonder dat er dwang ervaren werd door de geboorteouders. Personen met goede ervaringen ondernemen zelden stappen die leiden tot publicatie van een positief verhaal. Ook de verhalen van de geboortevaders ontbreken. Hoewel zij soms ook contact opnemen met bijvoorbeeld het Zoekregister2 in het kader van een zoektocht, vinden we ze slechts zelden terug in de getuigenissen.

Het rapport moet in zijn geheel worden gelezen om alle noodzakelijke nuances te kunnen begrijpen.

1 Deze evaluatie is pas wettelijk verplicht sinds 2005 met de hervorming van de adoptiewetgeving na ratificatie van het Haags Adoptieverdrag.

2 Deze dienst is ingebed binnen de adoptiedienst Gewenst Kind en krijgt tot nog toe jaarlijks een facultatieve subsidie om zoektochten en de daaraan gekoppelde begeleiding op te nemen.